camera obscura

Η camera obscura (λατιν.Camera=δωμάτιο, obscura=σκοτεινό) είναι ένα κλειστό, σκοτεινό δωμάτιο (ή κουτί) που στη μία πλευρά έχει μια επίπεδη επιφάνεια και στην απέναντι  μία πολύ μικρή οπή. Σε μία τέτοια κατασκευή, οι ακτίνες του φωτός διαδίδονται μέσα από την οπή και σχηματίζουν πάνω στην επιφάνεια το είδωλο των αντικειμένων που είναι έξω από το δωμάτιο ή το κουτί.

Σχέδιο του Ολανδού Rainer Geinma Frisius, 1544.

Στην πραγματικότητα δεν πρόκειται για κάποια εφεύρεση αλλά για ανακάλυψη του τρόπου που λειτουργεί το ανθρώπινο μάτι. Η οπή αντιστοιχεί στην ίριδα του ματιού μας και η επιφάνεια προβολής, στο πίσω μέρος του ματιού μας όπου προβάλλονται ανεστραμμένες οι εικόνες του κόσμου που παρατηρούμε. Εμείς βέβαια, αντιλαμβανόμαστε “σωστά” την εικόνα γιατί ο εγκέφαλός μας, μέσα από μια πολύπλοκη διαδικασία, την διορθώνει.

Η ιστορία της camera obscura ξεκινάει με τις παρατηρήσεις του Κινέζου φιλόσοφου Mo-Ti, που αποκαλούσε την ανακάλυψη του ?πιάτο συλλογής? ή ?κλειστό δωμάτιο θησαυρού?. Κατόπιν, οι Έλληνες Αριστοτέλης και Θέων έκαναν παρατηρήσεις όπως ?το φως που περνάει μέσα από τα φύλλα ενός δέντρου δημιουργεί κυκλικά φωτεινά σχήματα στο έδαφος? (Αριστοτέλης) και ?το φως από ένα κερί, ιδωμένο μέσα από μια πολύ λεπτή τρύπα, δημιουργεί μια εκφώτιση πάνω σε μια οθόνη που βρίσκεται σε ευθεία γραμμή με το διάφραγμα και το κέντρο του κεριού? (Θέων).

Ο Ανθέμιος ο Τραλλιανός, μαθηματικός και ένας από τους δύο αρχιτέκτονες που σχεδίασαν την Αγία Σοφία της Κωνσταντινούπολης, χρησιμοποιούσε μια παρόμοια κατασκευή στα πειράματά του. Τον 9^ο αιώνα ο Αλ Κίντι απέδειξε ότι το φώς από τη δεξιά πλευρά του κεριού, περνώντας από την οπή της camera obscura, προβάλλεται στην αριστερή περιοχή της επιφάνειας προβολής. Ακολούθησαν πειράματα από κινέζους επιστήμονες που κατασκέυασαν σκοτεινά δωμάτια και πρόβαλλαν ανεστραμμένες εικόνες μιας παγόδας.

Το 13^ο αιώνα ο Άγγλος Roger Bacon περιγράφει τη χρήση μιας camera obscura για την ασφαλή παρατήρηση της έκλειψης του ήλιου. Την εφαρμογή και τη χρήση της camera obscura στη ζωγραφική την περιγράφει ο Leonardo da Vinci (1452?1519 μχ).

σχέδια, με camera obscura, του Canaletto (Giovanni Antonio Canal, 1697?1768)

Το 1600 γίνεται αναφορά για τη συχνή χρήση, από ζωγράφους, μιας φορητής camera obscura. Στην οπή που περνά το φώς έχει προσαρμοστεί ένας φακός και ένας καθρέφτης στο πίσω μέρος ώστε εικόνα να είναι ορατή απ΄ έξω. Οι ζωγράφοι της εποχής τη χρησιμοποιούσαν για να σχεδιάσουν ρεαλιστικά πορτραίτα αλλά και τοπία. Πιθανολογείται, ότι ο ζωγράφος Johannes Vermeer (1632?1675) έκανε όλα τα έργα του με τη βοήθεια μια φορητής camera obscura.

Το 1620 ο αστρονόμος Johannes Kepler χρησιμοποιεί μια σκηνή σαν camera obscura. Ένας φακός και ένας καθρέφτης οδηγούσαν την εξωτερική εικόνα σε μια επιφάνεια προβολής. Οι εικοσαετείς παρατηρήσεις και μελέτες του για την κίνηση των πλανητών παρουσιάζονται στους γνωστούς τρεις «Νόμους του Κέπλερ»

Ο Athanasius Kircher (1601?1680) κατασκευάζει και χρησιμοποιεί μια γιγαντιαία camera obscura για τις γεωγραφικές του μελέτες και ο Johann Zahn το 1685, στο έργο του Oculus Artificialis Teledioptricus Sive Telescopium, περιγράφει και παρουσιάζει με σχέδια την camera obscura και την “Μαγική Λατέρνα” (μια πρωτόγονη μηχανή προβολής).

Η camera obscura είτε σε μικρό, φορητό μέγεθος είτε σε μέγεθος δωματίου, αποδείχθηκε ιδανικό μέσο παρατήρησης για ζωγράφους, αστρονόμους, γεωγράφους  και ικανό να βοηθήσει κάποιον να αποδώσει με ακρίβεια τον κόσμο που μας περιβάλλει.

διαφημιστικό φυλλάδιο μιας camera obscura σαν μέσο, βοήθημα σχεδίασης

κιτ ζωγραφικής με camera obscura 19^ου αι. Οδηγίες χρήσης, χαρτί και άλλα υλικά δίνονταν μαζί με τη συσκευή.

Μια εξέλιξη της camera obscura είναι η φωτογραφική μηχανή. Το μέγεθος έγινε μικρότερο, οι οπτικοί φακοί τελειότεροι και στην επιφάνεια προβολής τοποθετήθηκε το φωτογραφικό φίλμ. Στις ίδιες αρχές λειτουργίας βασίζονται και οι σημερινές ψηφιακές φωτογραφικές μηχανές.

με κινητό, σαν συρτάρι, εμπρός μέρος για καλύτερη εστίαση

Παρά την εξέλιξη και τη μετάλλαξη της σε ψηφιακή μηχανή, υπάρχουν πολλοί καλλιτέχνες που χρησιμοποιούν την camera obscura σαν φωτογραφικό μέσο.

Σε πολλές περιοχές του κόσμου, υπάρχουν κατασκευές σε μέγεθος δωματίου ή και μεγαλύτερες, που λειτουργούν σαν camera obsura. Η εικόνα περνά από το φακό που βρίσκεται στη στέγη και προβάλλεται σε μια έπιφάνεια στο κέντρο του δωματίου.

The San Francisco Camera Obscura (360?)

πηγές:

Βικιπαίδεια
wikipedia
πλήρη άρθρα και εικόνες στο The Magic Mirror of life (Αγγλικά)
και στο La meravigliosa storia della Fotografia (Ιταλικά)
http://www.cameraobscuras.com/