Τα πορτρέτα Φαγιούμ

Είναι πορτρέτα ενσωματωμένα σε αιγυπτιακές μούμιες, με ρωμαϊκά χτενίσματα, ρούχα και κοσμήματα και με ελληνική τεχνοτροπία. Μοναδικά, εναπομείναντα δείγματα από την τέχνη της Ελληνιστικής και Ρωμαϊκής περιόδου της Αιγύπτου.

Το όνομά τους το πήραν από την όαση Φαγιούμ (Faiyum ή Fayyum ή Al-Fayoum) όπου βρέθηκαν, στις αρχαίες ελληνικές πόλεις της Φιλαδέλφειας και της Αρσινόης, με τις ανασκαφές του αρχαιολόγου W. M. Flinders Petrie.

Είναι ζωγραφισμένα είτε με την εγκαυστική τεχνική ή με την τεχνική της αυγοτέμπερα πάνω σε ξύλο, ενώ μερικά από αυτά, είναι ζωγραφισμένα στο σάβανο του νεκρού. Το ξύλινο υπόστρωμα των πορτρέτων είναι πολύ λεπτό (2χλ ? 1,5εκ) με αποτέλεσμα πολλά να έχουν καταστραφεί.

Τα πορτρέτα είχαν σκοπό να θυμίζουν τη μορφή του νεκρού όπως ήταν στη ζωή. Συνήθως είναι ζωγραφισμένο μόνο το κεφάλι, σε φυσικές σχεδόν διαστάσεις, αν και υπάρχουν μερικές φιγούρες ολόσωμες.

Μερικά ζωγραφίζονταν αμέσως μετά τον θάνατο κάποιου, ενώ άλλα πιο πριν και έμεναν κρεμασμένα στο σπίτι μέχρι τη στιγμή που θα χρειάζονταν να τοποθετηθούν στη μούμια.

Πολλές φορές, συνήθιζαν, να μη μεταφέρουν τη σωρό του νεκρού με τη σαρκοφάγο στη νεκρόπολη, αλλά να τη διατηρούν στο σπίτι για κάποιο χρονικό διάστημα. Τοποθετούσαν τη σαρκοφάγο κάθετα, σε ειδικά ξύλινα έπιπλα με ορατό το πορτρέτο του νεκρού, σαν να συμμετείχε στη σπιτική καθημερινότητα.

Το 392μχ ο βυζαντινός αυτοκράτορας Θεοδόσιος απαγόρευσε σαν παγανιστική – ειδωλολατρική τη συνήθεια διατήρησης των νεκρών στο σπίτι. Έτσι, οι κάτοικοι της περιοχής αναγκάστηκαν να μεταφέρουν τις σαρκοφάγους σε μεγάλα δημόσια νεκροταφεία – νεκροπόλεις. Στη Hawara βρέθηκαν περίπου 700 πορτρέτα σε ξύλο.

Το 1887 οι Αιγύπτιοι ανακάλυψαν στο El-Rubayar κοιμητήρια – νεκροπόλεις που περιείχαν πολλές μούμιες με πορτρέτα σε ξύλο. Ο Αυστριακός συλλέκτης Theodor Graf μετέφερε πολλά από αυτά στη χώρα του και εκθέτοντας και πουλώντας τα, τα έκανε γνωστά σε όλη την Ευρώπη.

Τα περισσότερα πορτραίτα απεικονίζουν νέους ανθρώπους και παιδιά, ίσως γιατί ο μέσος όρος ζωής δεν ξεπερνούσε τα 35 χρόνια και η παιδική θνησιμότητα ήταν πολύ μεγάλη.