Αυτό που ονομάζουμε προοπτική ή καλύτερα γραμμική προοπτική, είναι μια μέθοδος αναπαράστασης του τρισδιάστατου χώρου σε μια επιφάνεια δύο διαστάσεων. Η μέθοδος αυτή βασίζεται στον τρόπο που εμείς οι άνθρωποι αντιλαμβανόμαστε το χώρο και τα αντικείμενα μέσα σ? αυτόν. Σχετίζεται με την οπτική, μια επιστήμη που άρχισε στην αρχαία Ελλάδα και βασίστηκε σε απλές παρατηρήσεις που έγιναν στην καθημερινή ζωή.
Ας μελετήσουμε, λοιπόν και εμείς ένα χώρο και ας καταγράψουμε κάποια απλά πράγματα που, στη καθημερινότητά μας, τα θεωρούμε δεδομένα.
Αν κοιτάξουμε ένα χώρο, εσωτερικό ή εξωτερικό, από συγκεκριμένη θέση παρατηρούμε ότι:
1. ότι βρίσκεται κοντά μας δείχνει μεγαλύτερο ενώ ότι βρίσκεται μακριά από μας δείχνει μικρότερο. Έτσι βλέπουμε ότι ακόμη και ένα μικρό λουλούδι, που βρίσκεται πολύ κοντά μας, να δείχνει μεγαλύτερο από ένα κτίριο που βρίσκεται μακριά.
Επίσης, συμβαίνει πολλές φορές, κάτι που βρίσκεται πολύ κοντά μας να μη μπορούμε να το δούμε ολόκληρο χωρίς να αλλάξουμε θέση. Αυτό γίνεται γιατί είναι μεγαλύτερο από το οπτικό μας πεδίο.
2. Στις παραπάνω εικόνες παρατηρούμε και κάτι άλλο: ότι βρίσκεται κοντά μας μας, καλύπτει και κρύβει ένα μέρος από ότι βρίσκεται μακρύτερα από μας.
3. Στην παραπάνω εικόνα, βλέπουμε όλες τις λεπτομέρειες σε όσα βρίσκονται κοντά μας ενώ δύσκολα διακρίνουμε λεπτομέρειες, περιγράμματα ή και ολόκληρα αντικείμενα όταν βρίσκονται μακριά από μας.
4. Δύσκολα διακρίνουμε το πραγματικό χρώμα σε κάτι που βρίσκεται μακριά μας. Συνήθως μας δείχνει πιο ανοιχτόχρωμο ή πιο σκούρο ή το μπερδεύουμε με το χρώμα του ουρανού κλπ.
5. Σε κάποια από τα στοιχεία του χώρου μας δίνεται η εντύπωση ότι οι γραμμές τους συγκλίνουν σε ένα σημείο κάπου στο βάθος.
Στην τελευταία εικόνα με το ηλιοβασίλεμα, αν και υπάρχουν κάποια γραμμικά στοιχεία η εντύπωση της απόστασης και του βάθους δεν είναι τόσο έντονη όσο στις άλλες εικόνες του παραδείγματος.
Δεν έχουμε, λοιπόν, παρά να εφαρμόσουμε σε ένα ζωγραφικό έργο αυτά που παρατηρήσαμε παραπάνω και εύκολα θα δημιουργήσουμε την ψευδαίσθηση του βάθους και θα δείχνει το έργο μας ρεαλιστικό.
Αυτό έκαναν και οι ζωγράφοι στην αρχή της Αναγέννησης και κατάλαβαν ότι, για να δώσουν έντονα την εντύπωση του βάθους σε ένα σχέδιο, πρέπει να χρησιμοποιήσουν όσο το δυνατότερο περισσότερα στοιχεία με γραμμές που να φαίνονται σαν να απομακρύνονται από το θεατή. Ο Brunelleschi και ο Alberti αλλά και μερικοί άλλοι, παρατήρησαν ότι οι γραμμές αυτές θα πρέπει να κατευθύνονται σε συγκεκριμένα σημεία και με τη βοήθεια της γεωμετρίας, καθόρισαν που θα πρέπει να βρίσκονται αυτά τα σημεία. Επινόησαν αυτό που ονομάζουμε γραμμική προοπτική.
