Ο Caravaggio πρόδρομος της φωτογραφίας;
Μία πολύ ενδιαφέρουσα συζήτηση έχει ανοίξει τον τελευταίο καιρό σχετικά με τον ζωγράφο, κύριο εκπρόσωπο του Μπαρόκ, Caravaggio. Ο Caravaggio έχει μείνει ιδιαίτερα γνωστός ως ο μεγαλύτερος δεξιοτέχνης της τεχνικής του chiaroscuro, που τον κατατάσσει ως τον κυριότερο εκπρόσωπο του Τενεμπρισμού. Σύμφωνα με νέες μελέτες ο ζωγράφος πιθανότατα χρησιμοποιούσε μοντέρνες τεχνικές σκοτεινού θαλάμου, δηλαδή φωτογραφίας, δύο αιώνες πριν ανακαλυφθεί η φωτογραφική μηχανή.
Είναι γνωστό, ότι ο Ιταλός καλλιτέχνης είχε μετατρέψει το εργαστήριό του σε μία πελώρια camera obscura ανοίγοντας μία τρύπα στην οροφή με σκοπό να φωτίζει τα αντικείμενα που ζωγράφιζε και χρησιμοποιούσε φακό και καθρέφτες προβάλλοντας τις εικόνες τους πάνω στους καμβάδες του. Νέες όμως μελέτες υποστηρίζουν ότι ο Caravaggio χρησιμοποιούσε και χημικά για να τους μετατρέψει σε ένα πρώιμο φωτογραφικό φιλμ, «καίγοντας» αρχικά τις εικόνες και μετά σχεδιάζοντας πάνω σε αυτές, όπως στο έργο του Ο Άγιος Ματθαίος και ο Άγγελος.
Η διευθύντρια συντήρησης έργων τέχνης του ινστιτούτου SACI της Φλωρεντίας Roberta Lapucci δήλωσε ότι βρέθηκε υδράργυρος στους καμβάδες του, υλικό φωτοευαίσθητο που χρησιμοποιείται στα φιλμ. Η Lapucci διεξήγαγε έρευνα για τη χρήση χημικών αφού κατασκεύασε μία camera obscura με τον καλλιτέχνη David Hockney. Είναι γνωστό ότι ο Leonardo Da Vinci χρησιμοποιούσε μία τεχνική με φακό και καθρέφτες για την προβολή εικόνων και λέγεται ότι ο Caravaggio εμπνεύστηκε να τα χρησιμοποιήσει από τον φιλόσοφο Giovanni Battista della Porta. Αν και ο Leonardo Da Vinci χρησιμοποιούσε τη συγκεκριμένη τεχνική, η R. Lapucci υποστηρίζει ότι ο Caravaggio ήταν ο πρώτος που την εφάρμοσε στη ζωγραφική.
?Λαμβάνεις την εικόνα μετατρέποντας ολόκληρο το εργαστήριο σε camera obscura, αλλά χρειάζεσαι σκοτάδι και το πρόβλημα είναι ότι δε μπορείς να ζωγραφίσεις στο σκοτάδι? είπε η Lapucci. ?Μέσω φθορισμού ακτίνων Χ φάνηκε η παρουσία υδράργυρου στους καμβάδες του. Αυτό δεν είναι ασυνήθιστο καθώς ο υδράργυρος χρησιμοποιούταν για την παρασκευή κόλλας, αλλά περιμένουμε αποδείξεις ότι τον χρησιμοποιούσε στην επιφάνεια, κατά την πρώτη επίχριση?.
Η εικόνα που ?καιγόταν? στην πρώτη επίχριση διαρκούσε περίπου 30 λεπτά και ήταν ορατή μόνο σε ημίφως. ?Γι? αυτό το λόγο χρησιμοποιούσε βαφή από λευκό μόλυβδο για να σκιτσάρει, αναμειγμένο με θειικό βάριο που ήταν φωτεινό και του οποίου έχουμε βρει ίχνη. Με αυτόν τον τρόπο μπορούσε να βλέπει πού σχεδιάζει.?
Το γεγονός ότι ένας ασυνήθιστος αριθμός έργων του ήταν έργα αριστερόχειρα, ενισχύουν όλο και περισσότερο την υπόθεση, καθώς φαίνεται να είναι αντεστραμμένες εικόνες λόγω της προβολής τους. Επίσης, είναι γνωστό ότι ο Caravaggio δεν έκανε προσχέδια των έργων του, πράγμα που ενισχύει αυτή την εκδοχή. Τέλος, η παρατεταμένη χρήση υδράργυρου θα μπορούσε να είναι μία λογική εξήγηση για την ακραία επιθετική συμπεριφορά του που τον οδήγησε ακόμα και σε δολοφονία, καθώς η συγκεκριμένη ουσία επηρεάζει το κεντρικό νευρικό σύστημα.
Αν και υπάρχουν σοβαρά στοιχεία που στηρίζουν την υπόθεση, για να επαληθευθούν θα πρέπει να ληφθούν δείγματα από πολύ γνωστούς πίνακες, πράγμα που δεν είναι πολύ εύκολο. Πολλοί ερευνητές όμως περιμένουν την απόδειξη της υπόθεσης που θέτει το θέμα σε εντελώς νέα βάση.
Λίγα Λόγια για τον Caravaggio και το έργο του
Ο Michelangelo Merisi (1571- 1610, γνωστός ως Caravaggio από τον τόπο καταγωγής του) υπήρξε μία αμφιλεγόμενη προσωπικότητα ενώ τα ίδια του τα έργα προκάλεσαν σκάνδαλο από την πρώτη στιγμή της εμφάνισής τους. Υπάρχουν πολυάριθμες φήμες για τον εύθικτο και επιθετικό χαρακτήρα του με αποκορύφωμα τη δολοφονία ενός νεαρού καθώς διαφώνησαν, όπως λέγεται, σε παιχνίδι τένις και ο Caravaggio θεώρησε ότι ο αντίπαλός του έκλεβε στο σκορ. Κυκλοφορούσαν φήμες και για άλλες αξιόποινες πράξεις, όπως κλοπές και άλλες δολοφονίες. Ταυτόχρονα, υπήρξε ένας ιδιοφυής καλλιτέχνης που εργαζόταν με εξαιρετική ταχύτητα χωρίς καν τη δημιουργία προσχεδίων.
Μετά τη δολοφονία του νεαρού κατέφυγε στη Νάπολη, όπου εργάστηκε με επιτυχία και μετά στη Μάλτα. Πιθανολογείται ότι στη Μάλτα επιχείρησε να γίνει Ιππότης του Τάγματος με σκοπό να πάρει χάρη για το φόνο που διέπραξε αλλά έφυγε και από εκεί κυνηγημένος λίγο αργότερα. Έπειτα από διάφορους ενδιάμεσους σταθμούς επέστρεψε στη Νάπολη και από εκεί πάλι στην ευρύτερη περιοχή της Ρώμης. Λέγεται ότι έγινε απόπειρα δολοφονίας εναντίον του και ότι προσπάθησε να εξαγοράσει την ποινή του. Μετά από εκεί τα ίχνη του χάνονται και πιθανή ημερομηνία θανάτου του θεωρείται η 18η Ιουλίου, ενώ ως αιτία θανάτου του από άλλους ακούγεται μία πιθανή ασθένεια ενώ από άλλους η δολοφονία. Υπάρχει ακόμα και η πιθανότητα να σκηνοθέτησε το θάνατό του με σκοπό να αποφύγει την εκτέλεσή του.
Ο Caravaggio θεωρείται ίσως ο πιο μυστηριώδης και επαναστατικός ζωγράφος στην ιστορίας της τέχνης. 35 χρόνια μετά το θάνατο του Michelangelo, σηματοδότησε μία βίαιη αντίδραση στον Μανιερισμό των ζωγράφων της εποχής του, τον οποίο ο ίδιος θεωρούσε περιοριστικό και υπερβολικά ακαδημαϊκό. Δημιούργησε μία νέα γλώσσα θεατρικού ρεαλισμού επιλέγοντας τα μοντέλα του από το δρόμο και από κακόφημες περιοχές, ακόμα και για τις πιο ιερές απεικονίσεις. Εκτός από την εξαιρετική χρήση του chiaroscuro (έντονες φωτοσκιάσεις σε σκούρο φόντο), αυτή ήταν η μεγάλη του καινοτομία. Έτσι οι ιερές μορφές του έμοιαζαν με ζητιάνους, πόρνες, ανθρώπους του δρόμου με τους οποίους αισθανόταν μεγαλύτερη οικειότητα, κάτι που προκαλούσε σοκ εκείνη την εποχή, καθώς μέχρι τότε όλες οι ιερές μορφές παρουσιάζονταν εξιδανικευμένες.
Στο Χρονικό της Τέχνης του E. H. Gobrich αναφέρεται: ?Ο φόβος της ασχήμιας ήταν γι΄αυτόν αξιοκαταφρόνητη αδυναμία. Αυτός αναζητούσε την αλήθεια, την αλήθεια όπως την έβλεπε. Δεν του άρεσαν τα κλασικά πρότυπα και δεν είχε κανένα σεβασμό προς την ?ιδανική ομορφιά? . Ήθελε να καταργήσει τη σύμβαση και να ξανασκεφτεί την τέχνη σαν κάτι καινούργιο?.
Ήταν ο καλλιτέχνης που απογείωσε το Μπαρόκ, ένα ρεύμα που χαρακτηρίστηκε από οργή, έκσταση και υπερβολή. Την ίδια περίπου περίοδο μετά τη Σύνοδο του Τρέντο ή Τριδέντου (1545-1563) τέθηκαν οι νέες αρχές της Αντιμεταρρύθμισης ως αντίδραση στη Μεταρρύθμιση, η οποία είχε απαγορεύσει όλους τους πίνακες ζωγραφικής και τα γλυπτά από τις εκκλησίες. Μέσω της Αντιμεταρρύθμισης ξεκίνησε μία νέα περίοδος όπου στις εκκλησίες κυριαρχούσαν διακοσμητικά στοιχεία, χρώματα, αντιθέσεις και θεατρικά ντεκόρ μαρτυρώντας και πάλι την κυριαρχία της Ρώμης. Το έργο του Caravaggio αντανακλούσε αυτήν την ατμόσφαιρα. Παρόλα αυτά, όλα του τα έργα αποτέλεσαν σκάνδαλο και απόκτησε πολλούς εχθρούς. Ο Nicolas Pussin, που έφτασε στη Ρώμη μετά το θάνατο του ζωγράφου, παρατήρησε: ?Ήρθε για να καταστρέψει τη ζωγραφική?.
Αν και η προσωπική του κακή φήμη υπήρξε μεγάλης διάρκειας, δε συνέβη το ίδιο και με το έργο του. Το όνομά του στο χώρο της τέχνης ξεχάστηκε και αποκαταστάθηκε 300 χρόνια μετά. Ο πρώτος του βιογράφος Giovanni Baglione τον αντιπαθούσε βαθιά κι έτσι δεν έγραψε και τα πιο κολακευτικά πράγματα για το έργο του. Υπήρξε μεγάλη δυσκολία και στην αναγνώριση των έργων του καθώς τα περισσότερα δεν ήταν υπογεγραμμένα με αποτέλεσμα οποιαδήποτε χρήση της τεχνικής chiaroscuro ή αιρετικών μορφών να αποδίδονται με ευκολία από κάποια περίοδο και μετά στον Caravaggio ή και δικά του έργα συχνά αποδόθηκαν σε άλλους καλλιτέχνες.
Γύρω στο 1890 έπειτα από παρατήρηση τεχνικών chiaroscuro o Wolfgang Kallab συμπεριέλαβε το όνομα του Caravaggio στον Κατάλογο των Αυτοκρατορικών Συλλογών της Αυστρίας. Διάφοροι ειδικοί όπως οι Hermann Voss, Denis Mahon, Μ. Marangoni και Lionello Venturi ξεκίνησαν σοβαρά το έργο της ταυτοποίησης. Από τότε ξεκίνησε και το ενδιαφέρον για τα έργα του από διάφορους ακαδημαϊκούς. Γύρω στο 1920 ο Robert Longhi υποστήριξε ότι έργα διάσημων μεταγενέστερων ζωγράφων όπως των Rembrandt, Delacroix, Manet, Ribera, Vermeer, Courbet, δε θα υπήρξαν αν δεν υπήρχε η επιρροή του έργου του Caravaggio. Από τότε και στο εξής ο Caravaggio θεωρείται ένας από τους μεγαλύτερους καλλιτέχνες όλων των εποχών.
Αγόρι που Δαγκώνεται από Σαύρα, 1595-1596, 65,8cm ? 52,3cm, Fondazione Longhi, Firenze
Ακόμη και σύγχρονοι καλλιτέχνες όπως ο σκηνοθέτης Martin Scorsese, ο ζωγράφος Peter Doig, ο φωτογράφος και ζωγράφος Tom Hunter δηλώνουν βαθιά επηρεασμένοι από το έργο του καλλιτέχνη φανερώνοντας την μακρά επίδραση του έργου του.
Η βαθιά επίδραση του έργου του Caravaggio δεν σταματά στην εικόνα αλλά επεκτείνεται και στη σύγχρονη Ιταλική μουσική σκηνή
Πηγές:
1. Caravaggio, Gilles Lambert, Taschen, 2004.
2. Το Χρονικό της Τέχνης, E. H. Gobrich, ΜΙΕΤ, 2003.
3. The Telegraph (βλ. άρθρο)
4. Guardian (βλ. άρθρο
5. Wikipedia (Καραβάτζιο)
Βασισμένο στο πρωτότυπο κείμενο – μετάφραση της Anakata-dyomenh
μέσω Ο Caravaggio και μία ενδιαφέρουσα σύγχρονη μελέτη | //ΠαραλληλοΓράφος//.
