(Άρθρο της Μαριάννα Παυλίδου, Εικαστικός ? Διδάσκουσα στη Σχολή Επιστημών της Αγωγής, ΔΠΘ στο art22)
Τα έργα τέχνης είναι ένας άγνωστος, πολλές φορές ακατανόητος, γοητευτικός κόσμος, που για να αποκωδικοποιήσουν τα μηνύματά του οι μαθητές, θα πρέπει να ενεργοποιήσουν τις δικές τους αισθήσεις και συναισθήματα.
Η επαφή των παιδιών με έργα τέχνης και τα καλλιτεχνικά ρεύματα διαφόρων εποχών, διευρύνει τους πνευματικούς τους ορίζοντες και καλλιεργεί τη δημιουργικότητά τους.
Η βιωματική προσέγγιση των έργων τέχνης, είναι μια μέθοδος που βοηθά τα παιδιά να «ανακαλύψουν» τα έργα, αναλύοντας τη δομή και σύνθεσή τους και δημιουργώντας μια γέφυρα συναισθημάτων, που θα τους εμπνεύσει στο αυτόνομο εικαστικό παιχνίδι. Ακόμη περισσότερο, το έργο τέχνης μπορεί να γίνει η αφορμή για διαθεματικές δραστηριότητες Αισθητικής Αγωγής, όπως είναι η Μουσική και το Θεατρικό Παιχνίδι.
΄Ετσι, γνώσεις και πληροφορίες πάνω στην Ιστορία της Τέχνης και του Πολιτισμού, γίνονται κατανοητές μέσα από το παιχνίδι, τη φαντασία και τη δημιουργικότητα.
Μεθοδολογία βιωματικής προσέγγισης
Ιδού λοιπόν μια μέθοδος βιωματικής προσέγγισης, την οποία προτείνουμε και θα υλοποιήσουμε αργότερα στο βιωματικό εργαστήριο!
Σκοπός μας είναι να χτίσουμε μια συναισθηματική γέφυρα ανάμεσα στο έργο και εμάς, ώστε μαζί με την ανάλυση των πλαστικών στοιχείων και της σύνθεσης που ακολουθεί, το έργο να αποτελέσει πηγή έμπνευσης για το δικό μας εικαστικό παιγνίδι, και για διαθεματικές δραστηριότητες στη μουσική κα τη θεατρική αγωγή!
Το πρώτο που χρειαζόμαστε φυσικά, είναι ένα έργο τέχνης που έχουμε επιλέξει, και προβάλουμε πάνω στην οθόνη, είτε από το ιντερνέτ, με τη βοήθεια του διαδραστικού πίνακα, είτε ως διαφάνεια, ή σλάιντ. Εδώ είμαστε εξαρτημένοι από την ποιότητα απόδοσης του έργου μέσω της φωτογραφίας. Και φυσικά δεν έχουμε αναφορά στο «πραγματικό» μέγεθος του έργου και την «πραγματική» του επιφάνεια (τελάρο, γλυπτό, χαρακτικό κλπ.) Περιοριζόμαστε στις πληροφορίες που μας παρέχει η συγκεκριμένη φωτογραφία, πράγμα που καθιστά τις πληροφορίες που παίρνουμε σχετικές και ανάλογες με την ποιότητά της.
«Η σύγχρονη τεχνική έχει φέρει πολύ πιο κοντά μας τα έργα τέχνης. Περισσότερο από ποτέ άλλοτε έχει διευκολυνθεί η προσέγγισή τους. Τον 19ο αιώνα έπρεπε να πάει κανείς κοντά στα έργα τέχνης, να τα δει στα μουσεία, στα θέατρα, στις συναυλίες. Σήμερα, θαυμάσια αντίγραφα ή διαφάνειες, εξαιρετικά πιστές αναπαραγωγές σε δίσκους-λέιζερ, δίχως να υποκαθιστούν το μουσείο ή την αίθουσα συναυλιών, εισάγουν καθημερινά τα έργα στα σπίτια μας». (Haar, 1998).
Αφού επιλέξουμε λοιπόν το έργο που μας συγκινεί, ή αφορά τους εκάστοτε διαθεματικούς μας στόχους, στη συνέχεια, θα υλοποιήσουμε ένα σχέδιο μαθήματος, που δομείται πάνω σε έντεκα βήματα- ερωτήσεις, χωρίς αρχικά να αποκαλύψουμε τον τίτλο του έργου. (Παυλίδου, 2003: 172-6)
1. Περιγραφή του έργου.
?Παιδιά, τι βλέπετε να υπάρχει σε αυτή την εικόνα;
-Αναγνωρίζετε κάτι;
-Τι είναι αυτό;
Τα παιδιά δείχνουν με τη βέργα τι βλέπουν στο έργο, ο δάσκαλος καταγράφει τα στοιχεία στον πίνακα. Πάνω σε αυτά τα στοιχεία μπορούν να βασιστούν παραπέρα ερωτήσεις (π.χ. τι σχέση έχει το ένα με το άλλο, τι κάνουν κλπ.)
2.Έκφραση συναισθημάτων
?«Τι συναισθήματα σας δημιουργεί αυτή η εικόνα;
-Πώς σας κάνει να νιώθετε;» (πχ. συναισθήματα χαράς, λύπης, ηρεμίας, αναστάτωσης κλπ.). Απαντούμε αυθόρμητα, συλλέγουμε τις απαντήσεις και τις σημειώνουμε στον πίνακα.
3. Ανάλυση της δομής και σύνθεσης του έργου.
-«Ποιες γραμμές διακρίνετε;» (Σηκώνονται και δείχνουν στον πίνακα).
? Π.χ. κάθετες, οριζόντιες, τεθλασμένες, καμπύλες, γωνίες, διαγώνιες, παράλληλες κλπ.
-Ποιά σχήματα κυριαρχούν;
? -«Αν αφαιρέσουμε τις λεπτομέρειες, ποιά γεωμετρικά σχήματα θα ανακαλύψουμε;». (Σημειώνουμε τις απαντήσεις στον πίνακα).
-Ποιά χρώματα;
? -«Ποιά χρώματα αναγνωρίζουμε;» [ π.χ. Κόκκινο-κίτρινο-μπλε, (βασικά), πράσινο-πορτοκαλί-μοβ, (συμπληρωματικά), καφέ, γκρίζο-άσπρο-μαύρο (ουδέτερα ή βοηθητικά) κλπ.] . Τα καταγράφουμε.
? Είναι θερμά ή ψυχρά; Φωτεινά ή σκούρα; Χαρούμενα ή λυπημένα;
4. Αντιθέσεις
«Ποιές είναι οι αντιθέσεις ανάμεσα στις γραμμές, τα σχήματα και τα χρώματα;»-«Υπάρχει αντίθεση με την πραγματικότητα;».
? Στο μέγεθος των σχημάτων (μικρά-μεγάλα)
? Στην ποιότητα των γραμμών (κυκλικές, γωνιώδεις, ή παχιές, λεπτές κλπ.)
? Στη χρήση των χρωμάτων (ψυχρά-θερμά, φωτεινά-σκούρα, γκρίζα-λαμπερά κλπ.)
? Στοιχεία αντίφασης με την πραγματικότητα.
5. Παραγωγή λόγου
-Τι τίτλο προτείνετε εσείς να δώσουμε στο έργο;
(Συλλέγουμε τις απαντήσεις στον πίνακα. Απαντούμε αυθόρμητα, λέμε τι μας έρχεται στο μυαλό, χωρίς την παρέμβαση της σκέψης).
6. Αποκαλύπτουμε τον πραγματικό τίτλο και τον καλλιτέχνη, δίνουμε βιογραφικές πληροφορίες, ανάλογα με το αντιληπτικό επίπεδο των παιδιών.
7. Ερωτήσεις ευαισθητοποίησης των αισθήσεων.
?«Αν ήμασταν μέσα στο έργο, πού θα θέλαμε να είμαστε και τι;»
– Τι είδους ήχους θα ακούγαμε;
-Τι γεύσεις θα νιώθαμε;
-Τι θα μυρίζαμε; (Καλούμε τα παιδιά να κλείσουν τα μάτια και να κάνουν ένα ταξίδι με τη φαντασία). Αναπαράγουμε την ηχητική ατμόσφαιρα του έργου, με τη φωνή ή με μουσικά όργανα.
8. Το μήνυμα.
Σύμφωνα με την ψυχολογική επίδραση του είδους των γραμμών, των σχημάτων και των χρωμάτων που χρησιμοποιεί ο καλλιτέχνης, μπορούμε να επιχειρήσουμε να υποθέσουμε το μήνυμα που θέλει να μας δώσει, να υποθέσουμε το πώς θα μπορούσε να ένιωθε όταν το δημιουργούσε.
9. Δημιουργική δραστηριότητα.
Καλούμε τα παιδιά να ¨παίξουν¨ και να δημιουργήσουν με τις γραμμές, σχήματα και χρώματα που τους έκαναν την μεγαλύτερη εντύπωση. Παρακαλούμε να δώσουν δικούς τους τίτλους στα έργα.
? Ζητούμε από τα παιδιά να αφαιρέσουν τις λεπτομέρειες από αυτό που βλέπουν και να αναζητήσουν τα γεωμετρικά σχήματα που ?κρύβονται? κάτω από αυτές.
? Τους ζητούμε να γεμίσουν με χρώμα τις επιφάνειες των σχημάτων που έγιναν αντιληπτά. Να αντιμετωπίσουν την επιφάνεια του χαρτιού τους ως μια ενότητα. Τους προτρέπουμε να χρωματίσουν όλο το φύλλο αν θέλουν. Να δουλέψουν αφήνοντας τη φαντασία τους ελεύθερη.
[Εδώ πρέπει να σημειώσουμε ότι η συγκεκριμένη δημιουργική διαδικασία είναι πολύ ευεργετική για την απελευθέρωση των μαθητών από τα σχεδιαστικά στερεότυπα και μοντέλα που δεσπόζουν στην έκφρασή τους, σε ηλικία από 6-12 χρόνων. Τα παιδιά όπως γνωρίζουμε, δεν γεμίζουν ολόκληρο το φύλλο του χαρτιού τους και είναι προσκολλημένα σε ορισμένες θεματολογίες (π.χ. σπίτι με δένδρο ή δένδρα, βάψιμο της κάτω λωρίδας του χαρτιού με μπλε ή πράσινο για να υποδηλώσουν γρασίδι ή θάλασσα και της άνω λωρίδας με γαλάζιο, για να δηλώσουν τον ουρανό). Στο μάθημα των εικαστικών, μπορούμε να βοηθήσουμε τα παιδιά να διευρύνουν τις εκφραστικές τους δυνατότητες όσον αφορά την αντίληψη και απόδοση του χώρου, δίνοντάς τους τις κατάλληλες παρωθήσεις, όπως είναι οι προαναφερόμενες. (Παυλίδου, 2004: 119-125)].
10. Σχολιασμός-συζήτηση.
Αναρτούμε τα έργα στον πίνακα και συζητούμε πάνω στα έργα που δημιουργήθηκαν. Εκφράζουμε συναισθήματα, σχολιάζουμε τα περιεχόμενα και τους τίτλους.
11. Δραστηριότητα παραγωγής λόγου-δημιουργία μια ιστορίας συνδέοντας τα έργα.
Τα έργα αυτά μπορούν να αποτελέσουν τη βάση για την δημιουργία μιας ιστορίας-παραμυθιού, η οποία θα μπορούσε να γίνει μια ηχο-ιστορία με μουσικά όργανα στο μάθημα της Μουσικής και να εμψυχωθεί αργότερα με τα σώματα, στο μάθημα της θεατρικής αγωγής. Το αποτέλεσμα μπορεί να παρουσιασθεί οργανωμένο με τη μορφή μιας θεατρικής παράστασης ή σκέτς.
Για να κατανοήσουμε αυτή τη μέθοδο προσέγγισης, ως ένα παράδειγμα μπορούμε να πάρουμε το έργο του Ρώσου καλλιτέχνη Μαρκ Σαγκάλ, Το μπλε τσίρκο (1950), (Σουρεαλισμός).
Αυτό το έργο θα επεξεργαστούμε αργότερα και στο βιωματικό εργαστήριo. Το επιλέξαμε, διότι προκαλεί διφορούμενες αντιδράσεις, θετικές και αρνητικές, λόγω του παράδοξου και μη λογικού περιεχομένου του. Επίσης, διότι είναι πλούσια πηγή ήχων, λόγω των πολλών μουσικών οργάνων (ταμπούρλο, βιολί, ντέφι, βιολοντσέλο, σάλπιγγα) και μορφών από τον ζωικό κόσμο (άλογο, κόκορας, ψάρι κλπ.), που προσφέρονται για διαθεματικές δραστηριότητες στη Μουσική και Θεατρική αγωγή..
Ο Marc Chagall χρησιμοποιεί τη γλώσσα του Σουρεαλισμού, που εμπνέεται άμεσα από το Ασυνείδητο, «ως καθαρός αυτοματισμός» ( Ρηντ, 1986:320), για να μοιραστεί μαζί μας τις Ονειρο-εικόνες του.
Ο μεγάλος Ρώσος ζωγράφος μάς μεταφέρει το μήνυμα ότι «Η ζωγραφική κάνει τα όνειρα αληθινά». Και ότι όλοι μπορούμε να κάνουμε τα όνειρά μας πραγματικότητα, με το να τα εκφράσουμε, να τα ζωγραφίσουμε σε εικόνα, ή δίνοντάς τους κάποια μορφή (γλυπτό, ποιήματα, μουσική, τραγούδι κλπ.).
Εργαστήριο βιωματικής προσέγγισης
Το βιωματικό εργαστήριο που ακολουθεί, πραγματοποιήθηκε στα πλαίσια της Επιστημονικής Ημερίδας με τίτλο «Τέχνη και Πολιτισμός στο σχολείο του 21ου αιώνα», 21 Ιουνίου2015, στη Σχολή Επιστημών της Αγωγής, στην Αλεξανδρούπολη, στα πλαίσια του Προγράμματος ΘΑΛΗΣ για το θέατρο. Σε αυτό συμμετείχαν περίπου 25 άτομα, εκπαιδευτικοί προσχολικής αγωγής και πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης, όπως και φοιτητές. Μετά την εικαστική προσέγγιση, ακολούθησε βιωματική προσέγγιση στη Μουσική και το Θεατρικό παιχνίδι.
………….
Δείτε περισσότερα στο Πηγή: Η βιωματική προσέγγιση των έργων τέχνης στο σχολείο – Art22
