Βρέθηκαν σε ανασκαφές σε μια όαση έξω από το Κάιρο, ενσωματωμένα σε αιγυπτιακές μούμιες, με ρωμαϊκά χτενίσματα, ρούχα και κοσμήματα και με ελληνική τεχνοτροπία. Για αρκετά χρόνια τα μουσεία τα παρουσίαζαν σαν ξεχωριστή κατηγορία.
Κι όμως, είναι μοναδικά, εναπομείναντα δείγματα από την τέχνη της Ελληνιστικής περιόδου της Αιγύπτου. Το όνομά τους το πήραν από την όαση Φαγιούμ (Fayum) όπου βρέθηκαν, στις αρχαίες ελληνικές πόλεις της Φιλαδέλφειας και της Αρσινόης, με τις ανασκαφές του αρχαιολόγου W. M. Flinders Petrie.
Ας δούμε την ιστορία τους
Συνήθως είναι ζωγραφισμένο μόνο το κεφάλι, αν και υπάρχουν μερικές φιγούρες ολόσωμες. Μερικά ζωγραφίζονταν αμέσως μετά τον θάνατο κάποιου, ενώ άλλα πιο πριν και έμεναν κρεμασμένα στο σπίτι μέχρι τη στιγμή που θα χρειάζονταν να τοποθετηθούν στη μούμια. Τα περισσότερα πορτραίτα απεικονίζουν νέους ανθρώπους και παιδιά, ίσως γιατί ο μέσος όρος ζωής δεν ξεπερνούσε τα 35 χρόνια και η παιδική θνησιμότητα ήταν πολύ μεγάλη.
Η ιδιαίτερη στάση του προσώπου ολοκληρώνεται από τα έντονα μεγάλα, χαρακτηριστικά, αιγυπτιακά μάτια. Με τα χείλη σφραγισμένα, όλη η δύναμη της ζωής που έφυγε είναι συγκεντρωμένη στο βλέμμα, ένα βλέμμα που μαγεύει το θεατή.
Ο Αντρέ Μαλρό έγραψε ότι στο βλέμμα των προσώπων του Φαγιούμ, μοιάζει να καίει καντήλι αιώνιας ζωής.
“..Στα Φαγιούμ το βλέμμα είναι σώμα. . ..” λέει ο Θ. Τριαρίδης
Τα πορτραίτα, εκτός των άλλων, είναι πηγές πληροφοριών για την ενδυμασία αλλά και για τα κοσμήματα των γυναικών της εποχής και της περιοχής. Χαρακτηριστικές χρυσές αλυσίδες στο λαιμό με ή χωρίς πολύτιμους λίθους, σκουλαρίκια αλλά και διαδήματα στολίζουν τις φιγούρες των απεικονιζόμενων γυναικών. Η ενδυμασία, η κόμμωση κά στοιχεία, αν συγκριθούν με προτομές της εποχής, μας επιτρέπουν μια γρήγορη χρονολόγηση τους.
Είναι ζωγραφισμένα είτε με την εγκαυστική τεχνική ή με την τεχνική της αυγοτέμπερας πάνω σε ξύλο, ενώ μερικά από αυτά, είναι ζωγραφισμένα στο σάβανο του νεκρού. Το ξύλινο υπόστρωμα των πορτρέτων είναι πολύ λεπτό (2χλ – 1,5εκ) με αποτέλεσμα πολλά να έχουν καταστραφεί.
Η εγκαυστική τεχνική γινόταν με λιωμένο κερί ανακατεμένο με χρώμα που το άπλωναν πάνω στο ξύλο ή το ύφασμα που έπρεπε να ζωγραφιστεί. Το κερί μαζί με το χρώμα εφαρμόζονταν ομοιόμορφα και γρήγορα στη ζωγραφική επιφάνεια και ο καλλιτέχνης έπρεπε να τελειώσει τη βάση του έργου πριν κρυώσει το κερί.
Μετά, αφού θέρμαιναν μεταλλικά εργαλεία (τον καυστήρα) προσπαθούσαν για την τελική μορφοποίηση του χρώματος πάνω στη ζωγραφική επιφάνεια. Χρησιμοποιούσαν και μια άλλη τεχνική, όπου ανακάτευαν κερί, θαλασσινό νερό και νίτρο και έπαιρναν ένα υλικό πιο εύκολο στο χειρισμό και το εφάρμοζαν με ειδικά πινέλα. Πολλά έργα είχαν γίνει και με τις δυο τεχνικές. Η εγκαυστική εικόνα τελείωνε με χάραξη κάποιων λεπτομερειών πάνω στην κέρινη επιφάνεια.
Τα πορτραίτα Φαγιούμ με εγκαυστική τεχνική έχουν ιδιαίτερη αντίθεση μεταξύ φωτεινών και έντονων χρωμάτων. Εξαιτίας των εργαλείων που χρησιμοποιήθηκαν παρουσιάζουν πλατιές πινελιές και χρώματα τοποθετημένα το ένα δίπλα στο άλλο, όχι καλά ανακατεμένα, έχουν ανάγλυφη υφή και πολλά απ΄ αυτά μας παραπέμπουν σε έργα του Van Gogh.
Σήμερα όσοι χρησιμοποιούν την εγκαυστική τεχνική, εξοπλίζονται με σύγχρονα μέσα όπως θερμαινόμενες επιφάνειες, ειδικές θερμαινόμενες “πένες”, πιστόλι θερμού αέρα κά που διατηρούν το κερί μαλακό και κάνουν την εργασία αρκετά πιο εύκολη.
Μια πειραματική προσέγγιση της εγκαυστικής εδώ (κλικ στην εικόνα)
περισσότερα για τα πορτραίτα Φαγιούμ από
1. Από τα Πορτραίτα του Φαγιούμ στις Απαρχές της Τέχνης των Βυζαντινών Εικόνων
2. Εργασία του 3ου ΕΝΙΑΙΟ ΛΥΚΕΙΟ ΝΕΑΣ ΦΙΛΑΔΕΛΦΕΙΑΣ
επιπλέον πηγές
Εφημερίδα “Μακεδονία”
wikimedia
wikipedia
Εγκαυστική wikipedia
Περιήγηση στην Τέχνη, Εικαστικά Γυμνασίου – Παιδαγωγικό Ινστιτούτο
