Βρισκόμαστε Γαλλία στις αρχές του 1900. Το Παρίσι είναι γεμάτο από καλλιτέχνες όπως ο Πικάσο, Μπρακ, Πικαμπιά, Ανρί Ρουσό, Αλφρέντ Ζαρί, Γερτρούδη Στάιν, Μαρσέλ Ντισάν, Ερίκ Σατί που πρωτοπορούν στη ζωγραφική, στη λογοτεχνία, στο θέατρο. Όλοι τους πειραματίζονται, καινοτομούν, ζουν και δημιουργούν με ενθουσιασμό και ορμή. Είναι η εποχή του ντανταϊσμού, του κυβισμού, τα χρόνια προετοιμασίας του υπερρεαλισμού.
Ο Γάλλος ποιητής Guillaume Apollinaire (Γκιγιώμ Απολλιναίρ) πειραματίζεται με ένα περίεργο τρόπο γραφής. Τοποθετεί τις λέξεις με τέτοιο τρόπο ώστε να σχηματίζουν αυτό που περιγράφουν. Γράφει με σχήματα και σχεδιάζει με λέξεις. Ξεκίνησε να πειραματίζεται το 1913 και το 1918 παρουσιάζει τη συλλογή με τίτλο “Galligrammes”.
Βέβαια, ο Apollinaire, δεν ήταν ο πρώτος που εισήγαγε αυτό τον περίεργο τρόπο γραφής. Ο Mallarme΄ είχε ήδη δημοσιεύσει τη συλλογή του “A Throw of the Dice” και ο Rabelais, το 16ο αιώνα, είχε αποδώσει με λέξεις το σχήμα της Βίβλου, αλλά και παλιότερα, στα χειρόγραφα του Μεσαίωνα, βλέπουμε τα αρχικά γράμματα να σχηματίζονται με φιγούρες ανθρώπων.
Ο Apollinaire όμως, αντίθετα από άλλους, απέδωσε με απλό τρόπο τα σχήματα έτσι ώστε να είναι εύκολα αναγνωρίσιμα.
Άλαξε την οριζόντια τοποθέτηση των λέξεων και τις χρησιμοποίησε όπως χρησιμοποιεί ένας ζωγράφος τις γραμμές.
Έτσι, ενώ οι ζωγράφοι Braque και Piccaso, φίλοι του Apollinaire, πειραματίζονταν με το χώρο στη ζωγραφική, αυτός πειραματίζεται με το χώρο στην ποίηση.
Μπορούμε να δημιουργήσουμε καλλιγράμματα (Calligrammes) (ή καλλιγράφημα) είτε γράφοντας και σχηματίζοντας απευθείας, είτε να σχεδιάσουμε πρώτα το περίγραμμα με μολύβι, είτε να χρησιμοποιήσουμε στένσιλ ή πατρόν και μετά να γράψουμε το κείμενό μας.
*Πορτραίτο του Apollinaire και της Marie Laurencin, από τον Henri Rousseau, 1909
Στην Ελλάδα τα ποιήματα – καλλιγραφήματα τα έκανε γνωστά ο νομπελίστας ποιητής Γιώργος Σεφέρης. Συγκεκριμένα, στην ποιητική του συλλογή ?Ημερολόγιο Καταστρώματος Β΄? υπάρχει το ποίημα που τιτλοφορείται ?Καλλιγράφημα?. Στο ποίημα οι στίχοι σχηματίζουν τις σιλουέτες τριών ιστιοφόρων του Νείλου.
*Καλλιγράφημα: ποιήμα που είναι γραμμένο με τέτοιο τρόπο, ώστε οι στίχοι να σχηματίζουν μια γραφική παράσταση, μια συγκεκριμένη εικόνα”. σύμφωνα με Λεξικό Λογοτεχνικών Όρων του ΥΠΕΠΘ.
βικιπαίδεια καλλιγράφημα
πληροφορίες
για τον Guillaume Apollinaire στη βικιπαίδεια και στην ιστοσελίδα www.wiu.edu/Apollinaire (Γαλλικά)
η ποιητική συλλογή Galligrammes (Γαλλικά και Αγγλικά)
